Zie de mens

Van 1 oktober 2016 t/m 15 januari 2017 is in de Fundatie Zwolle de tentoonstelling ‘Zie de mens’ te zien. In 100 werken van onder meer Kokoschka, Brancusi, Schad, Picasso, Nussbaum, Bacon, Goldin, Trecartin, Dumas, Richter en Rauch toont ‘Zie de mens’ hoe kunstenaars er de afgelopen eeuw in zijn geslaagd via de schijnbaar eenvoudige, overzichtelijke vorm van het portret de rijkdom en complexiteit van de moderne wereld op te roepen. ‘Zie de mens’ is samengesteld door kunstcriticus Hans den Hartog Jager die eerder voor de Fundatie ‘Meer licht’ (2011) en ‘Meer macht’ (2014) maakte.
De tentoonstelling ‘Zie de mens’ lijkt op het eerste gezicht overzichtelijk: honderd portretten van honderd mensen uit de afgelopen honderd jaar. En dan precies uit elk jaar één, variërend van Oskar Kokoschka’s Zelfportret (1917) tot Neo Rauch’s Gewitterfront (2016), van Pablo Picasso’s Grande nature morte au guéridon (Marie-Thérèse) (1931) tot Kerry James Marshall’s Scout Master (1996) en van Francis Bacons Sphinx (1953) tot Tracey Emin’s Why I Never Became a Dancer (1995). ‘Zie de mens’ is echter veel meer dan een willekeurige portrettengalerij.

Uitgangspunt voor de tentoonstelling is het idee dat juist honderd jaar geleden, in het decennium tussen 1910 en 1920, het artistieke mensbeeld radicaal veranderde. Binnen de kunst werd de fotografie belangrijker, en tegelijk bereikte de abstractie zijn grote doorbraak. Ondertussen beleefde de westerse wereld zowel de Eerste Wereldoorlog als de Russische Revolutie. Die veranderingen hadden grote gevolgen voor het artistieke mensbeeld. Het oeuvre van Constantin Brancusi brengt dit mooi in beeld. Hij maakte aan het begin van dit decennium zijn Muse endormie, een liggend hoofd waarinalle trekken van een gezicht nog onmiskenbaar waren terug te vinden. Tien jaar later echter, na allerlei artistieke ‘omzwervingen’ kwam hij uit bij volmaakte, volledig geabstraheerde ‘ei-hoofden’ als Le commencement du monde, Sculpture pour aveugles en Le Nouveau-Né. Deze beelden worden nog steeds beschouwd als het nulpunt, het nieuwe startpunt van het portretgenre. Brancusi had het portret tot zijn kern gevoerd, zijn voorlopige essentie. Vanaf dit moment leek voor kunstenaars de objectieve weergave van het subject niet langer het belangrijkste doel van een portret. De persoonlijke visie van de kunstenaar op het model, daar draaide het allemaal om.

De mensfiguur werd op allerlei manieren vervormd of met nieuwe vormen en betekenissen ‘geladen’, variërend van ‘abstractie’ en ‘symboliek’ tot ‘idealisme’ en ‘roem’ – en in bijna elk portret duiken meerdere van zulke lijnen op. Daarbij gebeurt iets cruciaals: je zou kunnen volhouden dat de beste, de meest intrigerende portretten er steeds in slagen verschillende van zulke lijnen met elkaar te combineren, terwijl het resultaat toch altijd naar voren treedt als één mens, één verschijning die niet op een andere manier verbeeld had kunnen worden. Deze schijnbare paradox is misschien wel de essentie van ‘Zie de mens’: de tentoonstelling draait uiteindelijk vooral om de vraag hoe kunstenaars er de afgelopen eeuw in zijn geslaagd via de schijnbaar eenvoudige, overzichtelijke vorm van het portret de rijkdom en complexiteit van de moderne wereld op te roepen.

ZIE DE MENS - 100 JAAR, 100 GEZICHTEN met werk van: Adel Abdessemed, Karel Appel, Diane Arbus, Art and Language, Francis Bacon, Max Beckmann, Eva Besnyö, Mike Bidlo, Christian Boltanski, Michaël Borremans, Constantin Brancusi, Arno Breker, Bernard Buffet, Felice Casorati, Paul Citroen, Francesco Clemente, George Condo, Constant, Enzo Cucchi, Rineke Dijkstra, Otto Dix, Marcel Duchamp, Marlene Dumas, Ger van Elk, Tracey Emin, Walker Evans, Jean Fautrier, Edgar Fernhout, Seiichi Furuya, Charles Gaupp, Daan van Golden, Nan Goldin, Dominique Gonzalez-Foerster, George Grosz, Sigurdur Gudmundsson, Philip Guston, Isaac Israëls, Matthew Day Jackson, Egill Jacobsen, Asger Jorn, Yousuf Karsh, Dick Ket, Yves Klein, Job Koelewijn, Oskar Kokoschka, Tetsumi Kudo, Milan Kunc, Oliver Laric, Klara Lidén, Sarah Lucas, Lucebert, Ken Lum, René Magritte, Kazimir Malevich, Mark Manders, Man Ray, Robert Mapplethorpe, Kerry James Marshall, Ana Mendieta, Annette Messager, Bruce Nauman, Alice Neel, Arnold Newman, Felix Nussbaum, Catherine Opie, Irving Penn, Pablo Picasso, Richard Prince, Marc Quinn, Arnulf Rainer, Neo Rauch, Gerhard Richter, Hervé Di Rosa, Thomas Ruff, August Sander, Viviane Sassen, Antonio Saura, Christian Schad, Gino Severini, David Scherman/Lee Miller, Cindy Sherman, Nicolaes De Staël, Edward Steichen, Juergen Teller, Charley Toorop, Ryan Trecartin, Roy Villevoye, Henk Visch, Andy Warhol, Gillian Wearing, Co Westerik, Carel Willink, Francesca Woodman, Andrzej Wróblewski, Ossip Zakine, Zhang Xiaogang en Zhao Yao.